თემურ ჭკუასელი – "გენერლობიდან"… მწერლობამდე |

Read Time:7 Minute, 12 Second

„ქართული სიმღერის შესრულებას, იქნებ, ხმაზე მეტადაც – გული სჭირდება…“

თანამედროვე ცხოვრების ტემპის პირობებში რთულია წარმოიდგინო როგორ შეიძლება თანაბრად ემსახურო რამდენიმე „ბომონს“ – მწერლობას, მუსიკას, პოლიტიკას… ამავდროულად, არ მოწყდე საზოგადოებრივ ცხოვრებას, მეგობრებს, დარჩე ლაღი და შეინარჩუნო გამორჩეული იუმორი…

ახლახან ქართველი მომღერლის, ფილოლოგისა და პოლიტიკოსის, თემურ ჭკუასელის ახალი წიგნის წარდგინება გაიმართა. უცნაურმა სათაურმა („კენჭები თირკმელში“) საზოგადოების ინტერესი კიდევ უფრო გააძლიერა. მწერალთან წიგნის შესახებ საუბარი ქართული სუფრის, „ქართული ხმების“, ბავშვობის, გამორჩეული მეგობრებისა და საერთოდ, ცხოვრების განვლილი გზის შესახებ სევდისა და იუმორის მონაცვლეობით გაგრძელდა…

– ბატონო თემურ, თქვენი ბოლო რომანი უცნაური სათაურით („კენჭები თირკმელში“) დაიბეჭდა… სათაურის თქვენეული გააზრება როგორია?

– როცა მთავარი გმირი იწვება, ადგილზე კენჭები რჩება და ცხადი ხდება, რომ თირკმელში კენჭები ჰქონდა, თუმცა, ასე მარტივადაც არაა საქმე (იცინის). თუ წარმოვიდგენთ, რომ ჩვენი ცხოვრება ერთი დიდი თირკმელია, ყველაფერი, რაც ამ ცხოვრებაში გადაგვხდენია, შესაძლოა, კენჭებად მივიჩნიოთ…

– მუსიკას „გემო“ პირველად როდის გაუსინჯეთ?

– ჩუღურეთში კლდეზე მიშენებულ სახლში ვცხოვრობდით. კლდე ნესტიანი იყო და ყოველ ზამთარს ფილტვების ანთებით ვხვდებოდი. მეზობელი გვყავდა, სამხედრო კომისარი. რაღა თქმა უნდა, მდიდრები იყვნენ. შვილი, ზურიკო, ჩემი ასაკის იყო. მათთან სახლში მასწავლებელი დადიოდა და ზურიკოს ფორტეპიანოზე ამეცადინებდა, მუსიკალურ ათწლედში აპირებდა ჩაბარებას. საბუთების შეტანისას, ზურიკოს დედამ, რომელიც დედაჩემთან მეგობრობდა, დედას უთხრა, წამოიყვანე თემურიც, ალბათ, ვერ მოხვდება, მაგრამ მაინც, სცადეთო. წამიყვანეს და მოხდა ისე, რომ მე ჩავაბარე, ზურიკოს კი არ გაუმართლა… იმის გამო, რომ სახლში პიანინო არ გვქონდა, ვიოლინჩელოს ჯგუფში ჩამრიცხეს. წარმოიდგინეთ ჩუღურეთი… ძველი ბიჭები… და თემური ვიოლინჩელოთი ხელდამშვენებული… რაღა თქმა უნდა, ეზოს ბიჭებმა დაცინვა დამიწყეს… მე კი საკუთარი ხელით დავლეწე ჩემი ინსტრუმენტი. ასე დასრულდა ჩემი მუსიკალური განათლება…

-შეგიძლიათ ახსნათ ის ფაქტი, რომ ქართველ მსმენელს დღემდე განსაკუთრებული დამოკიდებულება აქვს „ქართული ხმების“ მიმართ და მის თითოეულ წევრს ინდივიდუალურად, დამოუკიდებლად იცნობს, უყვარს?

– მაშინ რომ ეთქვათ, მსგავსი სიყვარული ჩვენ მიმართ დღემდე გაგრძელდებოდა, ვერაფრით დავიჯერებდი. ახლაც 11 კონცერტი უნდა ჩავატაროთ სხვადასხვა რეგიონში. დარბაზების დასაქირავებლად თანხა ტურიზმის დეპარტამენტმა გამოყო, თუმცა, სადაც დავრეკეთ, ყველამ გვითხრა, რომ თანხას არ გადაგვახდევინებენ… დამეთანხმებით, ამ დროში ეს ფაქტი საოცარი და მეტად დასაფასებელია… „ქართულმა ხმებმა“, ლამაზი და ჭირვეული ქალივით, ბევრი ბრწყინვალე დღე და ბევრიც გულისტკივილი მოიტანა… პირველმა თაობამ თავი ერთად ტელევიზიაში მოვიყარეთ. თითქმის ყოველდღე ვმღეროდით. ანსამბლის შესახებ იდეა მე გამიჩნდა, გოგი დოლიძემ მხარი დამიჭირა და იდეას ფრთა შევასხით. იცით, შვეიცარიაში ერთმა ცნობილმა ფოლკლორისტმა მითხრა, იტალიელმა ჟურნალისტმა მსოფლიოს ხალხთა სიმღერების კლასიფიკაცია მთხოვაო. პირველი ადგილი, ბუნებრივია, საქართველოს მივანიჭე… და რომ ვიგრძნოთ დანარჩენ მსოფლიოსთან შედარებით რამდენად შორსაა და განსხვავებულია ქართული სიმღერა, მეორე და მესამე ადგილი ცარიელი დავტოვე და სხვა ქვეყნების დასახელება მეოთხე ადგილიდან განვაგრძეო… მე, პირადად, მაგალითად, ძველი გურული მომღერლები არცერთი არ მგონია ბახზე, მოცარტზე ან ბეთჰოვენზე ნაკლები… მიუხედევად იმისა, რომ მუსიკალური განათლება არ ჰქონდათ, წინაპრებისგან მიღებული ცოდნით სასწაულებს ჩადიოდნენ…

– გაიხსენეთ გურიაში გატარებული ბავშვობა…

– ბრწყინვალე ბავშვობა მქონდა. ამ ასაკში, სადაც არ უნდა იზრდებოდე, ბედნიერი ხარ მხოლოდ იმიტომ, რომ ბავშვი ხარ. პირველი ორი წელი ჩიბათის სკოლაში ვსწავლობდი. დედა თბილისში მუშაობდა, მე ბებიასთან ვიზრდებოდი. მახსოვს, დედამ თბილისიდან სკოლის ფორმა გამომიგზავნა. ასეთი მხოლოდ მე მეცვა და ამის გამო გენერალს მეძახდნენ… ბებიას, ნინუცა ჭყონიას კერძები საქვეყნოდ იყო ცნობილი. ერთხელ თბილისში სტუმრად ჩვენი ნათესავი, ჭოლა ჭყონია მოვიდა. დედამ კეჟერა ფხალი და მჭადი მიართვა. გასინჯა თუ არა, იყვირა – ნინუცა ჩამოვიდაო? დედამ იუარა. ჭოლამ, ნუ გადამრევთ, ნინუცას გაკეთებულია ეს ფხალიო. ის ფხალი მართლაც მისი გაკეთებული იყო – წინა საღამოს მატარებელს გამოატანა… წარმოიდგინეთ, როგორი ხელი ჰქონდა, რომ მისი გაკეთებული კერძი წლების შემდეგ ჭოლამ თბილისში იცნო… ვფიქრობ, ყველა ბავშვს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს კონტაქტი სოფელთან, რადგან იქაური პეიზაჟები სამუდამოდ მიჰყვება ცხოვრების მანძილზე. ასე გამომყვა მეც და როცა მოწიფულეობის ხანაში მეორე წიგნი, „კვამლის სინდრომი“, დავწერე, მთლიანად სოფელ ჩიბათს და ნინუცა ბებიას მივუძღვენი. მეგობარმა იხუმრა კიდეც, ოლღა ბებია და ნინუცა ბებია უნდა გავაცნოთ ერთმანეთსო… ვფიქრობ, ეს წიგნი ჩემ მიერ დაწერილ წიგნებს შორის ერთ-ერთი გამორჩეულია.

– თამადობა და სუფრის წესიც იქვე შეითვისეთ?

– სუფრის წესი გურიაში ბოლო დრომდე იყო შემორჩენილი. სტუმრები მასპინძლის შემოგებებისას სიმღერას, „სიყვარულმა მოგიყვანა“, იწყებდნენ. ეზოში შესვლისას მასპინძელი სტუმრებთან ერთად „მასპინძელსა მხიარულსას“ იმღერებდა. სანამ სუფრას შემოუსხდებოდნენ, აუცილებლად შეასრულებდნენ საერო საგალობელს, „დღეს საღვთომან მადლმან ყოვლად წმიდისამ მან შეგვკრიბნა ჩვენ“. თამადას აირჩევის შემდეგ კი „თამადებს გაუმარჯოს“ დაამღერებდნენ. პირველი სასმისი მშვიდობის იყო და იქვე „ჩვენ მშვიდობას“ მოაყოლებდნენ. მხოლოდ ამის შემდეგ იწყებოდა ლხინი. ქართულ სუფრას დიდი მადლი დაჰყვება. ერთხელ, ჩვენს, „ქართული ხმების“ წევრების სუფრაზე ფინელი ცოლ-ქმარი მოხვდა. ბუნებაში ვიყავით, არაგვის პირას. მოგვიანებით, ქმარმა სიტყვის თქმის უფლება ითხოვა. აღმოჩნდა, რომ 30-წლიანი თანაცხოვრების შემდეგ მათ დაშორება დაუგეგმავთ, მანამდე კი უკანასკნელი მოგზაურობა საქართველოში გადაუწყვეტიათ. მადლობა უფალს, რომ მოგზაურობისთვის თქვენი ქვეყანა შევარჩიეთ და თქვენს სუფრასთან მოვხვდით, ნანახმა ურთიერთდამოკიდებულებამ და განცდილმა ემოციებმა მიგვახვედრა, რომ ცხოვრების სილამაზე არა დაშორებაში, არამედ ერთად ყოფნაშია, ცივი გონებით თვეების მანძილზე ნაფიქრი ერთი სუფრის ემოციურობამ გადაფარაო და ერთმანეთს გადაეხვივნენ… ერთხელ ამერიკიდან 7 მზარეული ქალბატონი გვესტუმრა. კახეთში წავედით. ერთ-ერთი ფეხმძიმედ იყო. კახეთი რომ დავათვალიერეთ, იყალთოში ადგილობრივის ოჯახში აივანზე გაშლილ სუფრას მივუსხედით, საიდანაც კავკასიონი ჩანდა. ვუთხარი, იქიდან დაღესტნელები გადმოდიოდნენ და ხალხს იტაცებდნენ-მეთქი და „იავნანამ რა ჰქმნას“ შინაარსიც მოვუთხრე. დასასრულს დავამატე, ახლა ჩვენ ვიმღერებთ და როცა თქვენ უკვე შვილთან ერთად დაბრუნდებით საქართველოში, ის ამ სიმღერას აუცილებლად იცნობს-მეთქი. ისიც დავამატე, რომ ბიჭი გაუჩნდებოდა. ემოცია ვერ შეიკავეს და იტირეს… მოგვიანებით დამიკავშირდა ეს ქალბატონი, მითხრა, რომ ბიჭი შეეძინა და მალე ჩამოსვლას დამპირდა, თუმცა, მერე იყო 90-იანი წლები და დაწყებული ურთიერთობები თოვლივით გაქრა… ასე რომ, ქართულ სუფრას უდიდესი ძალა აქვს. თამადა თუ კარგია, ლხინი არასოდეს გადაიქცევა ღრეობად… რაც შეეხება ჩემი ბავშვობის ხანის შემდგომ პერიოდს, მეორე კლასის შემდეგ თბილისში გადმომიყვანეს, მამა ნერვიულობდა – სამუდამოდ შერჩება გურული კილო ბაღანასო… მამა ცნობილი ფიზიკოსი იყო. მეც უნივერსიტეტში ფიზიკის ფაკულტეტზე ჩავაბარე, თუმცა, ჩხუბის გამო გამრიცხეს და მაშინვე ჯარში წამიყვანეს. იქ ყოფნისას გარდაიცვალა ჩემი ნინუცა ბებია, თუმცა, სამწუხაროდ, არ შემატყობინეს. მითხრეს, რომ გულზე მედალიონით დაკრძალეს, რომელშიც ჩემი ფოტო იდო… ჯარიდან ჩამოსული უნივერსიტეტში აღმადგინეს, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ საგანი გადავიწყებული მქონდა და მასალის დასაძლევად აღარც ნებისყოფა მეყო და აღარც სურვილი აღმომაჩნდა… უნივერსიტეტში ჩაბარებისას მისაღებ გამოცდებზე ქართულ წერაში უმაღლესი შეფასება მივიღე. საერთოდ, გამოცდაზე ყოველთვის თავისუფალ თემას ვწერდი. თემა „ჩემი საყვარელი გმირი“ იყო. როგორც წესი, ამ დროს რომელიმე პარტიზანზე ან რევოლუციონერზე უნდა დაგეწერა. ტრადიცია დავარღვიე და გმირად,ცნობილი ფირალი, სისონა დარჩია ავირჩიე. მეფის რუსეთის კანონის მიხედვით, თუ აბრაგს 12 წელი ვერ დაიჭერდნენ, სასჯელი მოხდილად მიიჩნეოდა. სისონა ერთადერთი ფირალი იყო, რომელსაც ეს ვადა 2 თვეში უსრულდებოდა, თუმცა, ფულის გამო ღალატით მოკლეს. მანამდე ძმა, ვასილა დარჩია მოუკლეს. მის დაკრძალვაზე მივიდა, ყაზახების რიგი გაიარა და ძმა იტირა. აცადეს, უნდოდათ სახლიდან გამოსული აეყვანათ, თუმცა, აღარ გამობრუნდა და სახლის უკანა მხარეს, ციცაბო ფლატედან გადახტა… ფეხი მოიტეხა, მაგრამ მაინც გაიქცა. თემის დასასრულს ვწერდი, იმ ფლატეს რომ გადავხედავ, თითქოს სისონა დარჩიას ნაბადი მელანდება და ცნობილ სიმღერას ვღიღინებ-მეთქი… „სისონაი დარჩიაი ნაქებია ბიჭობაში,/ შევიდა და ძმა იტირა, არ შეშინდა იმდონ ჯარში,/ ცალ ხელში თოფი ეჭირა, ცრემლი მოასხამდა თვალში,/ შენ კვტარი და მე ცოცხალი, რაფერ გევიარო ხალხში?!“ ნაწერმა დიდი აჟიოტაჟი გამოიწვია. ცნობილ პროფესორ ალექსიძეს გაუსწორებია. დამიბარა, შენი ადგილი ფიზიკის ფაკულტეტზე არ არის, გინდა ჟურნალისტიკაზე გადაიტანე საბუთები, გინდა – ფილოლოგიაზე, შენი შავი ნაწერი სახლში მაქვს და ძილის წინ ვკითხულობ ხოლმეო. ჰოდა, ჯარიდან ჩამოსულმა ფილოლოგიის ფაკულტეტს მივაკითხე. მართალია, ყველა საგანი განსხვავებული იყო, მაგრამ მოვინდომე და ჩავაბარე. ა, ბატონო, სწორედ ამის გამო ვარ დღეს თქვენ წინაშე არა ფიზიკოსი, არამედ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი…

– პედაგოგად გიმუშავიათ?

– არასოდეს.

– სურვილი არ გქონდათ თუ საშუალება არ მოგეცათ?

– როგორც გურულების უმრავლესობას, ფეთქებადი ხასიათი მაქვს. თუმცა, ვფიქრობ, არ ვიქნებოდი ცუდი პედაგოგი, რადგან ბავშვების ყურადღებას ადვილად ვიპყრობ. როცა მათთან ვსაუბრობ, ყოველთვის სულგანაბული მისმენენ… სხვათა შორის, ერთ-ერთ პროექტში ჩავერთე, რომლის ფარგლებშიც სექტემბრიდან სკოლებში სხვადასხვა თემაზე ვისაუბრებ… ასევე, მალე გამოვა წიგნი, რომელიც მოზარდებს სკოლის დამთავრებისას საჩუქრად გადაეცემათ. წიგნში თავების მიხედვით საუბარია სამშობლოზე, ჩვენს წარმომავლობაზე, ზნეობაზე, ღირსებაზე, პურსა და ღვინოზე, ტკივილზე, შვებაზე, სიმღერაზე, მიწაზე, სისხლსა და ბევრ სხვა საჭირო თემაზე…

-თქვენი უახლოესი მეგობარი, გოგი დოლიძე გაიხსენეთ…

– ის, რასაც გარდაცვალების გამო მოტანილი დიდი ტკივილი ჰქვია, პირველად მაშინ განვიცადე. მეორედ კი – როცა მეუღლე დავკარგე. გოგის ამ ქვეყნიდან წასვლა ნამდვილად იყო მოწმენდილ ცაზე მეხის გავარდნა… ბათუმში ერთად ვიყავით. ჩვენ წინა საღამოს წამოვედით, გოგიმ, ხვალ ჩამოვალო. 1996 წლის 8 მარტი იყო. 12 საათზე რეპეტიცია გვქონდა. გამორიცხული იყო გოგის რეპეტიციაზე დაეგვიანა. მალე ნაცნობი მოვიდა, მე გამიხმო და ამ უბედურების შესახებ მითხრა… გოგი მაგალითი იყო როგორ უნდა შეასრულო ქართული სიმღერა… ქართული სიმღერის შესრულებას, იქნებ, ხმაზე მეტადაც, გული სჭირდება… ჰოდა, გოგის ჰქონდა ძალიან დიდი გული… ყველა ჟანრში თანაბრად არაჩვეულებრივად მღეროდა. რომ ჰკითხავდნენ, სიმღერა როდის დაიწყეო, ვპასუხობდი ხოლმე, დედამ აკვანში ნანა რომ უმღერა, გოგიმ პირველი ხმა უთხრა-მეთქი. რომ გარდაიცვალა, ყველას ჰქონდა განცდა, რომ მისი მეგობარი გარდაიცვალა. ასეთი დამოკიდებულება ჰქონდა ადამიანებთან. პრაქტიკულად, სხვისთვის ცხოვრობდა. ერთ ამბავს მოგითხრობთ და სრული წარმოდგენა შეგექმნებათ მის პიროვნებაზე… საავადმყოფოში მეგობრის დედის სანახავად ვიყავით. გამოსვლისას გვერდით პალატიდან საუბარი მოგვესმა. ავადმყოფი ცოლი მეუღლეს შესჩიოდა, რომ წამალი სჭირდებოდა. მეუღლე არწმუნებდა, რამეს ვიზამ და ვიშოვიო, თუმცა, ჩანდა, რომ დიდი იმედი არ ჰქონდა. მეორე დღეს გოგია მივიდა, ექიმს წამალი გადასცა და უთხრა ვისაც სჭირდებოდა. თავად არც უნახავს ის ავადმყოფი ქალბატონი… რომ დაიძინებდა, მისი გაღვიძება წარმოუდგენელი იყო. ერთხელ ჩემთან დაძინებული რადიოში გაჟღერებულმა გურულმა სიმღერამ გააღვიძა. მას შემდეგ ამ მეთოდით წამოვახტუნებდით ხოლმე… ეღვიძებოდა ზაურ ბოლქვაძის სიმღერაზეც…

– ოჯახის შესახებ გვითხარით…

– მეუღლე, ვინც ყველაზე მეტად მიყვარდა, აღარ მყავს. ერთი შვილი ამერიკაში ცხოვრობს, მეორე დიდუბეში (იცინის)… გარკვეულ ასაკს რომ მიაღწიეს, დამოუკიდებლად დაიწყეს ცხოვრება. თანდათან მივეჩვიე მარტოობას. დათო კომპოზიტორია, მაგისტრატურა ამერიკაში დაასრულა, გაცილებით ნიჭიერია, ვიდრე მამა ჰყავს… ამერიკაში ქართული ანსამბლი შექმნა. სიმღერას ბავშვებსაც ასწავლის. ასევე, ხათუნა იოსელიანის თეატრში სპექტაკლებს მუსიკალურად აფორმებს. მეუღლე პიანისტი ჰყავს.

შორენა ლაბაძე